قسمت چهارم _ ماهیت نفقه
اصل وجوب پرداخت نفقه از سوی مرد تعهد ودینی است که مرد در برابر ازدواج با زن بر او بار می شود ، و این به خاطر تمتع جنسی است که مرد از زن می برد ، و به خاطر حقی است برای زن که آزادی خود را به مرد می فروشد. هر چند ممکن است امروزه این سخن در بعضی جوامع مورد پذیرش واقع نشود چون در دین اسلام نفقه در برابر تمکین زن قرار دارد و تمکین با اطاعت زن از مرد انجام می شود و دیگر آزادی عملی برای خروج او بدون اجازه شوهر از خانه برای تهیه معاش نمی ماند . در حقوق جامعه ای مانند فرانسه پرداخت نفقه از سوی زوج یک امر واجب است ، ولی تمکین را در مقابل پرداخت نفقه قرار نداده است و آن را امری خلاف اخلاق می داند. عده ای موضوع نفقه را مورد انتقاد واشکال قرار داده اند وگفته اند که در تشریع این حکم درحق زن اجحاف شده و زن مورد تحقیر قرار گرفته است چرا که زن در مقابل کارهائی که در منزل شوهر انجام می دهد وخدمتی که به شوهر وفرزندان شوهر می کند ، غذایی را می خورد و می پوشد ، و این موجب می شود که زن به منزله ی مستخدم و اجیر باشد.امروزه مباحث نفقه در کشور ما به صورت حقوق موضوعه در کتاب هفتم از جلد دوم قانون مدنی در آمده است ولی همچنان برای تفسیر آن باید به فقه مراجعه شود . در قانون مجازات اسلامی نیز مباحثی وجود دارد که مربوط است به ترک انفاق است که جرم تلقی و برای آن مجازات تعیین کرده است . ما در ادامه به نوع و میزان ونحوه نفقه بیشتر خواهیم پرداخت.
ادامه دارد....از جهت دیگر باید گفت که نوع ومیزان نفقه در جوامع مختلف قطعاً با هم متفاوت است . و ضمناً چه در گذشته و چه امروزه این امر به صورت یک امر عرفی اجرا می شود.
ادامه دارد......در این راه پر مشقت زندگی هیچ یک از اعضاء خانواده بدون آرامش و محبت دیگری نمی تواند این راه را طی کند واین آرامش با محبتی بدست می آید که یک راه بدست آوردن و یا هدیه کردنش به دیگری با پرداخت هزینه ای جهت رفع احتیاجات زن به عنوان نفقه به او مطرح است و ما در مباحث آتی به زوایای این عمل حقوقی که آرامشی عظیم را با خود به ارمغان می آورد و از نابودی یک نظام چند هزار ساله به نام خانواده جلوگیری کرده است صحبت خواهیم کرد.
ادامه دارد.....
مقدمه
« سپاس بی قیاس بار خدایی را که به سبب آنکه هیچ عقل را قوت اطلاع بر حقیقت او نیست ، و هیچ فکر و دانش را وسع احاطت به کنه معرفت او نه ، و هیچ فکر ودانش را وسع احاطت به کنه معرفت او نه ، هر عبارت که در نعت او ایراد کنند و هر بیان که در وصف او بر زبان رانند اگر ثبوتی بود از شائبه تشبیه معرا در تصور نیاید ، و اگر غیر ثبوتی بود از غائله تعطیل مبرا در توهم نیفتد ، از این جهت پیشوای اصفیا و مقتدای اولیا و خاتم انبیا محمد مصطفی(ص) گفت :«لا احصی ثناء علیک انت کما اثنیت علی نفسک و انت فوق ما یقول القائلون»
و هزاران درود و صلوات و آفرین و تحیات بر روح مقدس او و ارواح پاکان و دودمان او خصوصاً ائمه معصومین و برگزیدگان یاران او با به حق الحق.»1
اما بعد محرر این رسالت و به حکم ضرورت بر آن شدم تا به نوشتن تحقیقی همت گمارم که از موضوعات روز و از نیازهای مبر خانواده است . چرا که خانوادهها در پناه خدای متعال با استفاده از نفقه نیازهای مادی خود را برآورده و وظایف و نقش خانواده را در جامعه پر رنگ تر می سازند . امید است تا در پناه ایزد منان بتوانم آن انتظاری که می رود را برآورده سازم .
والسلام
حامد عبدلی
تیر1382
تعریف نفقه
نفقه ازریشه :اَنفَقَ ، یُنفَقُ ، ِانفاق ، نَفَقَة ، که نفقه اسم مصدر است برای انفاق ، چون انفاق یعنی تأمین کردن وخرج کشیدن است ونفقه دارای معنای مصدر است یعنی خرجی وهزینه های زندگی این معنا ی لغوی است .که معنا ی شرعی و اصطلاحی نفقه نیز چیزی قریب به همین مضمون است یعنی کلیه نیازهای خانواده وتأمین آن نیازها ، البته با رعایت امکانات وعرف و زمان ومکان وشئون خانواده .
در قانون تعریفی از نفقه نشده است وتنها در ماده 1107 قانون مدنی به مواردی از آن اشاره کرده است.
اسلام تأمین هزینه های خانواده ،من جمله هزینه های زن را بر عهده مرد قرار داده است واز وظایف مرد است که کلیه هزینه های همسرش را تأمین کند هر چند که همسرش از او ثروتمندتر باشد .ودر صورت عدم پرداخت ، به صورت دینی در ذمه ی مرد باقی می ماند وعند المطالبه باید بپردازد .
نفقه زوجه در آیات وروایات
در کتاب هفتم از جلد دوم قانون مدنی به مباحث ازدواج می پردازد و در خلال این مواد، قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی ، در زمینه نفقه همسر به چشم می خورد که منشأ این مواد فقه پویای جعفری است که از آیات قرآن و روایات ائمه هدی نشأت گرفته اند. در این قسمت سعی خواهیم کرد تا به گوشه ای از این دریای مواج در اقیانوس دین بپردازیم .
وقتی به قرآن مراجعه می کنیم به آیاتی بر خورد می کنیم که در آن به امر نکاح توجه شده است و از انسانها خواسته شده است که از تجرد بپرهیزند و برای رسیدن به کمال با همنوعان خود ازدواج کنند.خداوند در این آیات زن را مایه آرامش مرد معرفی می کند و در جایی دیگر زن خوب را زینت مرد معرفی کرده که هدیه ای است از سوی خدا به مرد و مرد باید در ادای حق او تلاش کند.
زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ( آل عمران, آیه 14)
دوستى و محبت خواسته‌ها, از قبیل زنان و فرزندان و کیسه‌هاى فراهم شده طلا و نقره و اسب‌هاى داغ شده وچارپایان و مزرعه, براى مردم, زینت داده شده است . این است کالاى دنیا و جایگاه نیک پیش خداست.
حق زن که مرد باید در ادای آن بکوشد اخلاق نیکو و برخورد صحیح با او است که دارای روحی لطیف است ، و پرداخت مهریه وی و پرداختن خرجی زن است تا او در تنگنای قرار نگیرد.
امام صادق(ع) در حدیثی می فرمایند:
إذا أعْسَرَ أحَدُکُمْ فَلْیَضْرِبْ فِى الأرْضِ یَبْتَغِى مِنْ فَضلِ اللّهِ وَلایَغُمُّ نَفْسَهُ وَأهلَهُ؛
هنگامى که یکى از شما تنگدست مى شود، باید در روى زمین به فعالیت بپردازد و از فضل خداوند طلب روزى کند و خود و خانواده خود را اندوهگین نسازد.2
و در جایی دیگر این گونه بیان می دارد که :
همسر مناسب کسی است که پاکدامن و بر تامین زندگی توانا باشد.3
و در جایی دیگر می فر مایند:
مَلْعُون مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ بِهِ
کسى که عایله خود را تضییع کند، ملعون است.4
و در روایتی از تامین نیازهای زندگی به اصطلاحِ نفقه یاد نمودند که آن بر، «پدر و مادر و فرزند وهمسر » تعلق می گیرد.5
در شرع از حقوق شوهر نیز نام برده است و از زن خواسته شده تا در برابر شوهر طغیان نکند تا خداوند به این وسیله او را ببخشد .
امام صادق به زنی که به خاطر اینکه شوهرش او را از خارج شدن از منزل تا برگشتنش از سفر منع کرده بود و به این دلیل ، بر بالین پدرش که در حال مرگ بود حاضر نشد تا مُرد فرمود:
ان الله عزوجل قد غفر لک و لابیک بطاعتک زوجک.6خداوند به خاطر این که شوهرت را اطاعت کردی, گناهان خودت و پدرت را آمرزید.
که این عمل ، تمکین وعدم نشوز زن است و آنرا در برابر تلاشهای شوهر برای آسایش همسرش ، از زن در شرع خواسته شده است و بر آن تاکید بسیار شده است.
اگر زن وشوهر حقوق یکدیگر را رعایت کنند آنگاه حق مطلب ادا می شود چرا که اینان برای یکدیگر پوشش مناسبی هستند.
هن لباس لکم و انتم لباس لهن (سوره بقره ، آیه 187)
زنان زینت وپوشش شما هستند و شما زینت وپوشش آنها
با این پوشش خطاهایشان کم تر وسرعت در رسیدن به رضای باری تعالی وکمال انسان بیشتر خواهد شد که همانا هدف والای آفرینش انسان است.
ادامه دارد.....